ชีวประวัติ "ปู่ฤาษีชีวก โกมารภัจจ์"
แพทย์ประจำพระองค์ของพระพุทธเจ้า
บรมครูของวงการแพทย์แผนไทย

"ชีวก" ชื่อหมอใหญ่ผู้เชี่ยวชาญในการรักษาและมีชื่อเสียงมากในครั้งพุทธกาล เป็นแพทย์ประจำพระองค์ของพระเจ้าพิมพิสาร และพระเจ้าพิมพิสารได้ถวายให้เป็นแพทย์ประจำพระองค์ของพระพุทธเจ้าด้วย เรียกชื่อเต็มว่า "ชีวก โกมารภัจจ์" 

.........................................................................................................
โฆษณา-ลิงก์ผู้สนับสนุน

.........................................................................................................

"หมอชีวก" เกิดที่เมืองราชคฤห์แคว้นมคธ เป็นบุตรของนางคณิกา (หญิงงามเมือง) ชื่อว่า สาลวดี แต่ไม่รู้จักมารดาบิดาของตน เพราะเมื่อนางสาลวดีมีครรภ์ เกรงค่าตัวจะตก จึงเก็บตัวอยู่ ครั้นคลอดแล้วก็ให้คนรับใช้เอาทารกไปทิ้งที่กองขยะ แต่พอดีเมื่อถึงเวลาเช้าตรู่ เจ้าชายอภัย โอรสองค์หนึ่งของพระเจ้าพิมพิสาร จะไปเข้าเฝ้า เสด็จผ่านไป เห็นการุมล้อมทารกอยู่ เมื่อทรงทราบว่าเป็นทารกและยังมีชีวิตอยู่  จึงได้โปรดให้นำไปให้นางนมเลี้ยงไว้ในวัง ในขณะที่ทรงทราบว่าเป็นทารก เจ้าชายอภัยได้ตรัสถามว่า เด็กยังมีชีวิตอยู่ (หรือยังเป็นอยู่) หรือไม่ และทรงได้รับคำตอบว่า ยังมีชีวิตอยู่ (ชีวติ = ยังเป็นอยู่ หรือยังมีชีวิตอยู่) ทารกนั้นจึงได้ชื่อว่า "ชีวก" (ผู้ยังเป็น) และเพราะเหตุที่เป็นผู้อันเจ้าชายเลี้ยงจึงได้มีสร้อยนามว่า "โกมารภัจจ์" (ผู้อันพระราชกุมารเลี้ยง) 

ครั้น "ชีวก" เจริญวัยขึ้น พอจะทราบว่าตนเป็นเด็กกำพร้า ก็คิดแสวงหาศิลปวิทยาไว้เลี้ยงตัว จึงได้เดินทางไปศึกษาวิชาแพทย์กับอาจารย์แพทย์ทิศาปาโมกข์ ที่เมืองตักสิลา ศึกษาอยู่ 7 ปี อยากทราบว่าเมื่อใดจะเรียนจบ อาจารย์ให้ถือเสียมไปตรวจดูทั่วบริเวณ 1 โยชน์ รอบเมืองตักสิลา เพื่อหาสิ่งที่ไม่ใช่ตัวยา "ชีวก" หาไม่พบ กลับมาบอกอาจารย์ๆ ว่า สำเร็จการศึกษามีวิชาพอเลี้ยงชีพแล้วและมอบเสบียงเดินทางให้เล็กน้อย "ชีวก" เดินทางกลับยังพระนครราชคฤห์ เมื่อเสบียงหมดในระหว่างทาง ได้แวะหาเสบียงที่เมืองสาเกต โดยไปอาสารักษาภรรยาเศรษฐีเมืองนั้น ซึ่งเป็นโรคปวด ศีรษะมา 7 ปี ไม่มีใครรักษาหาย ภรรยาเศรษฐีหายโรคแล้ว ให้รางวัลมากมาย "หมอชีวก"ได้เงินมา ๑๖,๐๐๐ กษาปณ์ พร้อมด้วยทาสทาสีและรถม้า เดินทางกลับถึงพระนครราชคฤห์ นำเงินและของรางวัลทั้งหมดไปถวายเจ้าชายอภัย เป็นค่าปฏิการะคุณที่ได้ทรงเลี้ยงตนมา เจ้าชายอภัย โปรดให้ "หมอชีวก" เก็บรางวัลนั้นไว้เป็นของตนเอง ไม่ทรงรับเอาและโปรดให้ "หมอชีวก" สร้างบ้านอยู่ในวังของพระองค์ ต่อมาไม่นานเจ้าชายอภัย นำ "หมอชีวก" ไปรักษาโรคริดสีดวงงอกแด่ พระเจ้าพิมพิสาร จอมชนแห่งมคธ ทรงหายประชวรแล้ว จะพระราชทานเครื่องประดับของสตรีชาววัง 500 นาง ให้เป็นรางวัล "หมอชีวก" ไม่รับ ขอให้ทรงถือว่าเป็นหน้าที่ของตนเท่านั้น พระเจ้าพิมพิสารจึงโปรดให้ "หมอชีวก" เป็นแพทย์ ประจำพระองค์ ประจำฝ่ายในทั้งหมด และประจำพระภิกษุสงฆ์อันมีพระพุทธเจ้าเป็นประมุข "หมอชีวก" ได้รักษาโรคร้ายสำคัญหลายครั้ง เช่น 

ผ่าตัดรักษาโรคในสมองของเศรษฐีเมืองราชคฤห์ ผ่าตัดเนื้องอกในลำไส้ของบุตรเศรษฐี เมืองพาราณสี รักษาโรคผอมเหลืองแด่พระเจ้าจัณฑปัชโชตแห่งกรุงอุชเชนี และถวายการรักษาแด่พระพุทธเจ้า ในคราวที่พระบาทห้อพระโลหิต เนื่องจากเศษหินจากก้อนศิลาที่พระเทวทัตกลิ้งลงมาจากภูเขาเพื่อหมายปลงพระชนม์ชีพ "หมอชีวก" ได้บรรลุธรรมเป็นพระโสดาบันและด้วยศรัทธาในพระพุทธเจ้า ปรารถนาจะไปเฝ้าวันละ 2-3 ครั้ง เห็นว่าพระเวฬุวันไกลเกินไปจึงสร้างวัดถวายในอัมพวัน คือ สวนมะม่วงของตน เรียกกันว่า "ชีวกัมพวัน" (อัมพวันของหมอชีวก) เมื่อพระเจ้าอชาตศัตรูเริ่มน้อมพระทัยมาทางศาสนา "หมอชีวก" ก็เป็นผู้แนะนำให้เสด็จไปเฝ้าพระพุทธเจ้า 

ด้วยเหตุที่ "หมอชีวก" เป็นแพทย์ประจำคณะสงฆ์และเป็นผู้มีศรัทธาเอาใจใส่เกื้อกูลพระสงฆ์มาก จึงเป็นเหตุให้มีคนมาบวชเพื่ออาศัยวัดเป็นที่รักษาตัวจำนวนมากจน "หมอชีวก" ต้องทูลเสนอพระพุทธเจ้า ให้ทรงบัญญัติข้อห้าม มิให้รับบวชคนเจ็บป่วยด้วยโรคบางชนิด นอกจากนั้น "หมอชีวก" ได้กราบทูลเสนอให้ทรงอนุญาตที่จงกรมและเรือนไฟ เพื่อเป็นที่บริหารกายช่วยรักษาสุขภาพของภิกษุทั้งหลาย "หมอชีวก" ได้รับพระดำรัสยกย่องเป็นเอตทัคคะในบรรดาอุบาสกผู้เลื่อมใสในบุคคล

.........................................................................................................
โฆษณา-ลิงก์ผู้สนับสนุน

.........................................................................................................

คาถาไหว้ปู่ฤาษี ชีวก
โอม นะโม ชีวโก สิระสา อะหัง
กรุณิโก สัพพะสัตตานัง โอสะถะ ทิพพะมันตัง
ปะภาโส สุริยะจันทัง โกมารภัจโจ ปะกาเสสิ
วันทามิ ปัณฑิโต สุเมธะโส อโรคา สุมนา โหมิ

คำแปลไหว้ปู่ฤาษี ชีวก เป็นภาษาไทย 
โอม..ข้าพเจ้า ขอนอบน้อมด้วยเศียรเกล้า แด่ท่านชีวก 
เป็นผู้มีความกรุณา แก่สัพพสัตว์ทั้งหลายทั้งปวง 
ด้วยความศักดิ์สิทธิ์แห่งโอสถทิพย์
ของท่านโกมารภัจจ์เป็นที่แสดงให้ทราบทั่ว
ดั่งแสงสว่างของดวงจันทร์และดวงอาทิตย์
ขอสักการะท่านบัณฑิตผู้มีเก่งกล้า ด้วยดอกไม้ (มะลิ)
ขอให้อย่าได้มีโรคภัยเบียดเบียน สาธุ

• เรียบเรียงบทความ ประวัติ "ปู่ฤาษีชีวก โกมารภัจจ์" บรมครูของวงการแพทย์แผนไทย
โดยกองบรรณาธิการ
www.YesSpaThailand.com